Mapy mentalne stanowią graficzne przedstawienie indywidualnego rozumienia przestrzeni, otoczenia lub wybranego miejsca. Są to subiektywne konstrukcje, które zależą od codziennych praktyk, doświadczeń, uprzedzeń, emocji oraz wartości kulturowych i znaczeń przypisywanych danemu miejscu bądź przestrzeni. Istotną rolę w tworzeniu map mentalnych odgrywa interpretacja otoczenia, która zazwyczaj stanowi mechanizm upraszczający otaczającą nas rzeczywistość geograficzną, czy fizyczną. Mapy mentalne są zatem w dużej mierze abstrakcyjne, nie stosuje się do nich zasad obowiązujących w kartografii (ryc. 1). Przy tworzeniu map mentalnych zaleca się uwzględnianie doświadczeń gromadzonych wszystkimi zmysłami – można na nich zaznaczać np. obszary, w których unosi się specyficzny zapach lub w których słyszalne są określone dźwięki. Im więcej odczuć znajdzie się na mapie, tym pełniejszy obraz „wyobrażenia”, jakie twórca mapy ma o rysowanej przestrzeni (mapy mentalne nazywane są też mapami wyobrażeniowymi).

Ryc. 1. Przykład mapy mentalnej San Francisco

Źródło: Visualizing Mental Maps…, 2019

Jako pierwszy metodę map mentalnych wprowadził Kevin Lynch w pracy zatytułowanej The Image of The City, wydanej w 1960 roku. W swojej pracy wyodrębnił on pięć podstawowych elementów map mentalnych (ryc. 2.). Należą do nich:

1. linie – najczęściej drogi, którymi się przemieszczamy;
2. węzły – miejsca, w których przecinają się różne obszary przestrzeni, np. skrzyżowania dróg, place, skwery;
3. punkty orientacyjne – punkty odniesienia, według których określamy położenie innych obiektów;
4. obszary – elementy funkcjonujące jako powierzchnie, np. parki, obszary słabo rozpoznane;
5. krawędzie – linie stanowiące bariery, nieciągłości w przestrzeni, np. nasypy kolejowe, ogrodzenia itp.

Ryc. 2. Elementy mapy mentalnej wg Kevina Lyncha

Źródło: opracowanie własne na podstawie Lynch, 1960

Dodatkowo, wszystkie wymienione elementy mogą być różnicowane np. poprzez użytą technikę i sposób rysowania (grube lub cienkie kreski, linie przerywane, falowane, ostre krawędzie obszarów itp.).

Techniki i informacje, z których można korzystać, przy rysowaniu mapy, są każdorazowo wyjaśniane uczestnikom podczas krótkiej prezentacji rozpoczynającej warsztaty. Ponadto, w trakcie pracy pomocą służą geografowie – pracownicy Katedry Geografii Społeczno-Ekonomicznej Uniwersytetu Gdańskiego, czuwający nad prawidłowym merytorycznym przebiegiem warsztatów i gotowi udzielić pomocy oraz odpowiedzieć na wszelkie pytania uczestników warsztatów.

Opracowali:

dr Klaudia Nowicka, Katedra Geografii Społeczno-Ekonomicznej UG

Roman Sebastyański, koordynator projektu Stocznia od Nowa